Η λειτουργία του οργασμού μέσο κυριαρχίας και υποταγής.

Τελικά η Ομορφιά κατά τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη είναι…24

Μέρος 7ο Κεφάλαιο Ζ΄

Γράφει ο Γεώργιος Ευαγγελάτος

Από το 7^ο κεφάλαιο η Ομορφιά, (Κάλλος) είναι η αναντίρρητη αλήθεια, η επιτυχία ζωντανή, ή επί το ελληνικότερον, η Ευδαιμονία, είναι μυστηριώδης, Αρμονία και Χάρη.

Η Ομορφιά μας ανάγει στην Υπερουράνια, Υπερκόσμια αίσθηση του κόσμου. Όσον αφορά την Ευδαιμονία συνυπάρχει απαραίτητα με το Ήθος, τη Φρόνηση, την Ηθική Κρίση και την Ηθική αίσθηση κατά τον Αριστοτέλη. Το δε Ήθος το ορίζουν και το αποδεικνύουν οι πράξεις του ανθρώπου, όχι οι προθέσεις και τα συναισθήματά του. Τα δύο τελευταία κι αν υπάρχουν απέχουν από την αντικειμενικότητα και δεν αποδεικνύονται παρά μόνο μέσα από την πράξη και τη συμπεριφορά.

Η Φρόνηση ξεκινάει από την αρετή και μόνο αν αυτή υπάρχει σαν προϋπόθεση το πρόσωπο παίρνει τις σωστές ηθικές αποφάσεις.

Ο μη ενάρετος είναι λογικό και αναμενόμενο ότι ακόλαστες, διεστραμμένες και ανήθικες αποφάσεις θα παίρνει οι οποίες φυσικά μόνο όμορφες δεν είναι. Όμως έχει το θράσος και την αισχρή συμπεριφορά να τις διαφημίζει σαν φυσιολογικές και ορθά διαπραττόμενες πράξεις και συμπεριφορές. Π.χ. την παιδοφιλία του, την κτηνοβασία και ιδιαίτερα την ομοφυλόφιλη σεξουαλική διαστροφή αλλά και πλήθος άλλων… Για όλα αυτά έχουμε όλο τον χρόνο να τα αναλύσουμε δικό μας.

Ο Αριστοτέλης, ο φιλόσοφος του μέσου κι του μέτρου, καθορίζει πως η Σωφροσύνη είναι το μέσο μεταξύ της αναισθησίας και της ακολασίας όπως και η μεγαλοπρέπεια μεταξύ χυδαιότητας και μικροπρέπειας.

Και μόνο αυτά τα δύο πιο πάνω αναφερθέντα ζεύγη ακροτήτων να λάβουμε υπόψη,αναισθησία-ακολασία ·αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης τις διαστρεβλώσεις του Ωραίου και της Ομορφιάς που καταλήγει να λατρέψει και να γίνει μύστης τους ο παραπλανημένος και διεστραμμένος άνθρωπος της πτώσης, ο απόγονος του αρχέτυπου συμπλέγματος των πρωτοπλάστων. Για τα αναρίθμητα είδη των  διαστροφών, ασχημοσύνης και κακοποίησης της Ομορφιάς θα αναφερθούμε εξειδικευμένα σε άλλα κεφάλαια.

Οι κοινωνικές εκδηλώσεις με την έννοια της διασκέδασης, είναι επιτρεπτή ίσως και αναγκαία, αλλά ενδέχεται να καταλήξει στις σωματικές ηδονές· για παράδειγμα ένα πάρτι φοιτητών κολεγίου να  εξελιχθεί στο κάπνισμα μαριχουάνας και ομαδικό όργιο ερωτικού παραληρήματος.

Μόνο η Φιλοσοφία, λέγει ο Αριστοτέλης, χαρίζει καθαρή, σταθερή και διαρκή απόλαυση, Ευδσιμονία που έχει να κάνει με νοητικές και πνευματικές ασχολίες όπως η προσπάθεια για την ανεύρεση της αλήθειας. Σήμερα ιδιαίτερα με το χάος της υπερπληροφόρησης χρειάζεται φοβερή επιμονή και αγώνας για να ξεκαθαρίσει κανείς το τρολλάρισμα από την γνήσια πληροφορία στο διαδίκτυο. Αλλά και να διασταυρώσει την προέλευση των ειδήσεων στα κατ’ εξοχήν παραπλανητικά μίντια, ιδίως την τηλεόραση.

Οι πολιτικοί, οι στρατιωτικοί, ο λαός σαν μάζα, δεν έχουν εξ αιτίας των ασχολιών τους ούτε χρόνο, ούτε διάθεση, πολύ περισσότερο βάθος στοχασμού, ώστε να ασχοληθούν με τη Φιλοσοφία και φυσικά ούτε από μακριά δεν δύνανται ν’ αγγίξουν την αυθεντική Ευδαιμονία.

Καταλήγει δε σ’ ένα πολύ προχωρημένο για την εποχή του συμπέρασμα σαν να ήταν γνώστης της εβραϊκής Βίβλου και αναντίρρητα προφήτης για τους ειδωλολάτρες Έλληνες:

«Τα ανθρώπινα πάθη οφείλονται στη μειωμένη επίδραση της Φρόνησης, στην υποτίμηση της αξίας της Ηθικής Αρετής και του Ηθικού Νόμου».

Προϋπόθεση για να οδηγηθεί κάποιος στην Ευδαιμονία είναι να αναπτύξει τον νου του. Ο νους είναι το θεϊκό στοιχείο το οποίο περιέχει την Χάρη, τη δωρεά των θεών, που οδηγεί στην Ευδαιμονία. Χωρίς το θεϊκό στοιχείο, δεν γεμίζει από θεϊκή ενέργεια η οποία προαπαιτεί τον ΣΤΟΧΑΣΜΟ οποίος είναι στην ουσία προσευχή και επίκληση του θείου, κάτι σαν τη νοερά προσευχή των χριστιανών. Και καταλήγει ότι η Ευδαιμονία είναι το τελικό όριο της ομορφιάς, έκστασης και ευτυχίας στο οποίο μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος και εμπερικλείει μέσα της την Αρετή, τη Σωφροσύνη και οδηγεί στο ηθικώς πράττειν. 

Για ΣΤΟΧΑΣΜΟ ομιλεί και ο Πλάτωνας. Η ανθρώπινη ομορφιά σε οδηγεί στη μέθεξη της μοναδικής, ακέραιης και αιώνιας ανάλλαγης (μη ανταλλασσόμενης με τίποτα) Ομορφιάς η οποία υπάρχει στον υπερουράνιο τόπο, τον Παράδεισο ή κήπο της Εδέμ.

Το ταιριαστό και το πρέπον συνδέεται πάντα με την ουσία της Ομορφιάς κι όχι την φαινομενική κι επιφανειακή.

Η Ομορφιά καθορίζει την χρησιμότητα και η Ασχήμια το μη χρήσιμο. Μια ορχιδέα για παράδειγμα στην άνθησή της είναι πανέμορφη για επίδειξη σε σημαντικές ανθρώπινες κοσμικές εκδηλώσεις. Μόλις όμως μαραθεί είναι άχρηστη, άσχημη και πετιέται στα σκουπίδια.

Η υπερουράνια όμως Ομορφιά είναι αυθεντική, αιώνια, άναρχη, ατελεύτητη, ανάλλαγη (δεν αλλοιώνεται ποτέ) και συνδέεται με την ουσία των πραγμάτων και τοαγαθό.

Τα όμορφα υλικά αντικείμενα μεταλαβαίνουν και αφομοιώνουν μέρος από την Ομορφιά αλλά τελικά γερνούν και αχρηστεύονται όπως μια όμορφη γυναίκα όταν γερνάει, σε αντίθεση με την υπερουράνια Ομορφιά η οποία ούτε λιγοστεύει, ούτε περισσεύει, ούτε παθαίνει κάτι. Συνυπάρχει με το Αγαθό αξεχώριστα και χαρακτηρίζεται από την ιδιότητα της Πολλότητας (παίρνει πολλές μορφές και όψεις). Κρίνει δεν κρίνεται γιατί είναιαΐδια, τοποθετεί δεν τοποθετείται γιατί είναι άπειρη, ούτε μεταβάλλεται σαν αιώνια. Εκπροσωπεί την Τάξη, την Αρμονία, την Ευρυθμία και χαρίζει ακέραιη και σίγουρηηδονή.  

Για να γίνει κάτι χρήσιμο πρέπει να   σαν κίνητρα το αγαθό και καλό στην αφετηρία του. Τότε το χρήσιμο είναι όχι μόνο αγαθό αλλά και ωφέλιμο και η αιτία του είναι η Ομορφιά. Π.χ. για να κατασκευασθεί ένας ναός με λατρευτική χρησιμότητα, ο αρχιτέκτονας κατασκευαστής πρέπει να ξεκινάει με αγαθές προθέσεις και με την προϋπόθεση να φτιάξει κάτι καλό και ωφέλιμο. Μπορεί να τα πετύχει όλα αυτά αν δεν εμπνέεται από  την αίσθηση της αιώνιας Ομορφιάς; Ποιος αναλαμβάνει να κατασκευάσει έναν Παρθενώνα ή μια άγια Σοφιά χωρίς να έχει σκεφθεί ότι «μέσα από το έργο μου θέλει μακαρίζειν με οι γενεές επί των γενεών»;

Η ομορφιά είναι ακουστική και οπτική ηδονή και το ίδιο ισχύει για όλες τις υπόλοιπες αισθήσεις. Η Ομορφιά έχει κύρος αντικειμενικό, ενυπάρχει σε όσα αντικείμενα πνευματικά, φυσικά, καλλιτεχνικά, τεχνητά δημιουργήματα ή έργα δίνουμε τον χαρακτήρα του όμορφου.

Η Ομορφιά δεν έχει απλώς αντικειμενική ύπαρξη αλλά υπεραντικειμενική και θεία προέλευση και ύπαρξη. Πρόκειται για μια ολότητα του Ωραίου που αγκαλιάζει το Σύμπαν, ό,τι καλό, ό,τι αγαθό, ό,τι αυθεντικό, γνήσιο και λατρεμένο υπάρχει στον κόσμο.

Κι εδώ μπαίνει ο έρωτας, η λατρεία του Θεού και η αγάπη του άνδρα προς την γυναίκα και της γυναίκας προς  τον άνδρα.[1] Φθάνει μέχρι αυτοθυσίας και ηρωικής  προσφοράς  του ερωτευμένου προς το αντικείμενο της λατρείας του είτε ο Θεός είναι αυτός, είτε μια οντότητα κάλλους περιβεβλημένη απερίγραπτης ουράνιας ηδονής κι έκστασης. Η ηδονή αυτή δεν είναι σαρκική ή χοϊκή. Όσον αφορά την οργασμική ηδονή συνοδό της συνουσίας, είναι ένα ελάχιστο και δευτερεύον επιφαινόμενο που αφορά τους απλοϊκούς, επιφανειακά σκεπτόμενους και επιπόλαια βιούντες ανθρώπους της σειράς. Πρόκειται για ένα σκιώδες επιφαινόμενο της ουράνιας ηδονής την οποία βίωναν οι Πρωτόπλαστοι, και δυστυχώς μέσα στην αμφιθυμία τους να φάνε ή όχι τον απαγορευμένο καρπό, προτίμησαν το ψεύδος, να γίνουν θεοί και την απώλεσαν. Κέρδισαν τον θάνατο αντί την αιωνιότητα. Ο πειρασμός της δύναμης, της άκρατης εξουσίας, της φαντασίωσης να γίνουν θεοί στη θέση του Θεού, φάνταζε στην ανώριμη συνείδησή τους ως η υπέρτατη ηδονή, ο απόλυτος θρίαμβος. Και τα έχασαν όλα…

Οι κοινοί θνητοί, οι αφιλοσόφητοι, οι στερούμενοι στοχασμού και περισυλλογής, ταυτίζουν τα ομοιώματα με την καθ’ εαυτό Ομορφιά. Τι σχέση μπορεί να έχει το αιώνιο και τέλειο με μια όμορφη για παράδειγμα γυναίκα-καλλονή η οποία αν και ίδια όταν γεράσει γίνεται άσχημη κι αποκρουστική; Τι από τα δύο ισχύει; Το ίδιο αντικείμενο είναι ωραίο και άσχημο, πως μπορεί να είναι και τα δυο;

Μέσα στον πεπερασμένο χρόνο των θνητών αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί πρόκειται για ένα ομοίωμα, είδωλο ομορφιάς όχι για την πραγματική, υπερκόσμια κι ατελεύτητη Ομορφιά. Στον άνθρωπο η αιώνια ψυχή του είναι δυνατό σαν αιώνια που είναι να έχει αιώνια ομορφιά ή ασχήμια ενώ η σωματική ομορφιά έρχεται και παρέρχεται.

Μόνο η ατελεύτητη κι υπερβατική Ομορφιά είναι μοναδική, ενιαία κι ανάλλαγη στην ουσία της. Όλα τα θεωρούμενα θνητά και υλικά δημιουργήματα μεταλαβαίνουν τα  όμορφα στοιχεία τους από την αιώνια Ομορφιά, του ουράνιου κόσμου η οποία αποτελεί το υπερβατικό αρχέτυπο του κόσμου-κοσμήματος, πάντα συνυπάρχουσα με το αγαθό. Απαραίτητη προϋπόθεση για να τα νιώσει κάποιος αυτά να προηγείται η κάθαρση πνεύματος και ψυχής ώστε να φτάσει κάποιος στη θέαση της ιδανικής Ομορφιάς. Να ξεφύγει από τις γήινες αγκυλώσεις, την προσωπική του νεύρωση και τις μάταιες καθημερινές ενασχολήσεις-οχλήσεις.

Τότε σου αποκαλύπτεται η Ομορφιά αιφνίδια και φτάνεις στην έκσταση, στην καρδιά της άναρχης, ατέλειωτης και ανάλλαγης ύπαρξής της. Αυτή παραμένει πάντα η ίδια, πάντα μέσα στην ουσία της, αιώνια, ενώ όσα μεταλαβαίνουν από αυτή γηράσκουν, ασχημαίνουν χάνονται. Όπως το πανάκριβο απαστράπτον παιχνίδι που χαρίζεται σ’ ένα παιδί και νιώθει ευτυχισμένο από τη λάμψη του, όμως όταν μετά από λίγο χρόνο φθαρεί, σπάσει ή το βαρεθεί, το θεωρεί άσχημο και το παραμελεί ή το πετάει στα άχρηστα γιατί έπαψε να δείχνει λαμπερό και καινούργιο.

Φύση, Τέχνη, Σοφία και Γνώση υποτάσσονται στην υπέρτατη Ιδέα της Ομορφιάς και τείνουν στο αμετάβλητο, όπως ένα έργο τέχνης π.χ. ο Παρθενώνας, το οποίο τείνει να υψωθεί στον υλικό κόσμο σε τέτοιο βάθρο μεγαλείου και δόξας που να μην το αγγίζει ο φόβος της κατάρρευσης, ο νόμος της φθοράς και του θανάτου. Παραμένει μοναδικό και αιώνιο αρχιτεκτόνημα όπως η ουσιαστική Ομορφιά.

Όμως τα δεσμά των αισθήσεων είναι πολύ ισχυρά για να την αγγίξουμε και απαιτείται επίμοχθος αγώνας. Κι όταν φτάσει κανείς στη θέαση, ξεπεράσει τις απατηλές παραστάσεις των αισθητών, τότε φθάνει στο γνήσιο, αυθεντικό κι ελεύθερο τρόπο ζωής, χωρίς να προσκολλάται σε σκιές και ψευδαισθήσεις ή φαντασιώσεις. Ξεκινά ο ενδιαφερόμενος από τον ορθό λόγο την καθαρή σκέψη, για να αγγίξει την ενσυναίσθηση και τη συναισθηματική αφομοίωση,, έρχεσαι αντικριστά με την ουσία του Θεού και των πραγμάτων αλλά και του εαυτού σου.

Η πραγματική Ομορφιά είναι η αποκάλυψη του ασύλληπτου Τριαδικού Θεού στα αδύναμα να τον αντικρίσουν μάτια μας γι’ αυτό οι πιο πολλοί δείχνουν πρόθυμοι να λατρέψουν όμορφα, υλικής φύσης ομοιώματα-είδωλα, την κτίση παρά τον Κτίσαντα, τις σκιές στο Σπήλαιο του Πλάτωνα παρά το φως, την ελευθερία, την ομορφιά και την ουσιαστική χαρά της ζωής.[2]

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Τα επόμενα κεφάλαια θα αφορούν τις στρεβλώσεις που η πλειοψηφία των ανθρώπων κάνει. Θα προσπαθήσουμε να δείξουμε, συγκρίνοντας με όσα ως τώρα αναφέραμε, τις διαστροφικές αλλοιώσεις που οι πολλοί επιφέρουν στην ανάλλαγη, αυθεντική Ομορφιά.

[1]Το άγαλμα «Έρως & Ψυχή» είναι ένα έργο του Antonio Canova και βρίσκεται στο Λούβρο.

Το μαρμάρινο γλυπτό αναπαριστά στιγμιότυπο από τον δημοφιλή ελληνικό μύθο του Έρωτα και της Ψυχής, και συγκεκριμένα τη στιγμή που ο Έρωτας ξαναζωντανεύει την Ψυχή. Είναι επίσης ευρέως γνωστό και σαν «Η Αναγέννηση της Ψυχής από το Φιλί του Έρωτα». Σύμφωνα με την εκδοχή του Απουλήιου, ο μύθος του Έρωτα και της Ψυχής ξεκινά από τον φθόνο της Αφροδίτης, μητέρας του Έρωτα.

Η Ψυχή και οι 2 αδελφές της, κόρες ενός βασιλιά, είναι φημισμένες για την ομορφιά τους. Η ομορφιά της Ψυχής ήταν θεϊκή και γι’ αυτόν τον λόγο την ερωτεύονταν όλοι, άνθρωποι από όλο τον κόσμο έφταναν στο παλάτι για να τη δουν από κοντά και την τιμούσαν περισσότερο από τη θεά Αφροδίτη.

Τότε η Αφροδίτη θύμωσε και ζήτησε από τον γιο της, τον Έρωτα, να δηλητηριάσει τις ψυχές των ανδρών και να μην επιθυμούν την Ψυχή. Μόνο που δεν υπολόγισε πως και ο Έρωτας θα ερωτευόταν την Ψυχή.

Τα χρόνια περνούσαν και η Ψυχή δεν μπορούσε να βρει μνηστήρα. Οι γονείς της ζήτησαν χρησμό από τους Δελφούς, και εκεί ο Απόλλωνας, υπό την καθοδήγηση του θεού Έρωτα, έδωσε τον ακόλουθο χρησμό: «Η Ψυχή δεν προορίζεται για γυναίκα κανενός θνητού. Ο άντρας της την περιμένει στην κορυφή ενός βουνού, και είναι ένα αποκρουστικό τέρας, που κανείς, ούτε θνητός ούτε αθάνατος, δεν μπορεί να του αντισταθεί. Σκοπός της ήταν να την οδηγήσει σε δυνατό έρωτα με τον ασχημότερο των ανθρώπων, θεόφτωχο, πάντα άρρωστο και κακομοίρη».

Οι γονείς ακολούθησαν τον χρησμό και ετοίμασαν τη Ψυχή για τον γάμο. Ανέβηκαν ψηλά στο βουνό και από εκεί την παρέλαβε ο άνεμος Ζέφυρος, σταλμένος από τον Έρωτα. Η Ψυχή έχει παγιδευτεί στο παλάτι του Έρωτα και κάθε βράδυ ο ίδιος με χαμηλωμένα φώτα, για να μην τον δει, πλάγιαζε μαζί της.  Ήταν ωστόσο τόσο τρυφερός και καλόκαρδος, που η Ψυχή κατάλαβε ότι δεν μπορεί να είναι ένα αποκρουστικό τέρας, αλλά ο άντρας που επιθυμούσε σε όλη της τη ζωή.

Όταν επισκέφθηκε την οικογένειά της, οι αδερφές της την έπεισαν πως έπρεπε να δει το πρόσωπό του, και μάλιστα πως αφού δεν θέλει εκείνος να τον βλέπει, είναι ένα τέρας και θα τη σκοτώσει. Εκείνη λοιπόν, όταν γύρισε στο παλάτι, πήρε ένα λυχνάρι, έγειρε από πάνω του και καθώς φώτισε το πρόσωπό του με το λυχνάρι, είδε προς μεγάλη της έκπληξη τον πανέμορφο θεό Έρωτα. Η Ψυχή τα έχασε, το λυχνάρι έγειρε στο πλάι και καυτό λάδι χύθηκε πάνω στον Έρωτα. Ο Έρωτας ξύπνησε από τον πόνο και πέταξε μακριά, λέγοντάς της πως η καχυποψία της σκότωσε την αγάπη τους κι εξαφανίστηκε, όπως την είχε προειδοποιήσει. 

Η Ψυχή τον έψαξε παντού και έφτασε στη θεά Δήμητρα, που τη συμβούλευσε να μιλήσει στη θεά Αφροδίτη.

Η Αφροδίτη είχε φυλακίσει τον Έρωτα μέχρι να ξεχάσει την Ψυχή και να επουλωθεί η πληγή του από το καυτό λάδι. Είπε στην Ψυχή πως για να δει τον αγαπημένο της, θα έπρεπε πρώτα να περάσει τρεις δοκιμασίες (τα μαρτύρια μιας ψυχής ερωτευμένης), με βοηθούς την Ανησυχία και τη Λύπη. Της επέβαλε λοιπόν τρεις δοκιμασίες, για να αποδείξει την αξία της: να ξεδιαλέξει σπόρους δημητριακών, να μαζέψει μαλλί από άγρια πρόβατα και τέλος, το σημαντικότερο, να κατέβει στον Κάτω Κόσμο και να πάρει από την Περσεφόνη το ελιξίριο της νιότης για την Αφροδίτη, με την προϋπόθεση να μην ανοίγει το δοχείο του ελιξιρίου. Εκείνη δεν τήρησε τη συμφωνία, άνοιξε το δοχείο και έπεσε σε βαθύ ύπνο. Μέσα στο δοχείο ήταν τελικά ο Μορφέας. Ο Έρωτας έμαθε τα μαντάτα και έτρεξε στον Όλυμπο.

Ζήτησε από τον Δία να σώσει την Ψυχή. Ο Δίας, συγκινημένος από την αγάπη του θεού Έρωτα, την έκανε αθάνατη, επιτρέποντας σ’ εκείνον να ενωθεί μαζί της για πάντα. Η στιγμή που αποτυπώνεται στο γλυπτό είναι η στιγμή που ο Έρωτας ξυπνά την Ψυχή με ένα του φιλί.

[2]Μέρος αυτής της μελέτης λήφθηκε από την εργασία του Μανόλη Ανδρόνικου «Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ. Οι πλατωνικές απόψεις για το ωραίο και τις εικαστικές τέχνες».ΝΕΦΕΛΗ 1984.